نیت و قصد :
نیت امری صد در صد باطنی است که از اراده ، اختیار و قصد آدمی سرچشمه می گیرد .
فرق نیت با قصد :
قصد اراده ی انجام فعل است ، ولی نیت ، افزون بر اراده و تصمیم ، گونه ای تعیین هدف و جهت فعل را نیز لحاظ می کند ؛ بر این پایه ، می توان گفت :
صاحب نیت ، چهره ای از هدف داری و هدف مندی را در خود نهفته دارد : به همین جهت کسی که انجام کاری را نیت می کند ، در واقع ، قصد انجام کاری هدف دار را در خود می پروراند .
گاهی انسان نسبت به کاری که می خواهد انجام دهد ، قصد دارد ، ولی هدف و منظور ویژه ای را درباره ی آن کار دنبال نمی کند ؛ مانند این که کسی به قصد مسافرت از خانه خود بیرون آید – بدون این که قصد جای ویژه ای را داشته باشد – و بی هدف از این خیابان به آن خیابان و از این شهر به آن شهر در سیر و حرکت باشد. روشن است چنین انسانی راه به جایی نمی برد و از این مسافرت جز سرگردانی و پریشانی بهره ای نمی گیرد ؛ زیرا هدف و مقصد خود را تعیین نکرده است و نمی داند به کجا و به چه منظور می رود و از این مسافرت چه بهره ای را دنبال می کند ؛ پس چنین مسافری نمی تواند صاحب نیت باشد ؛ گر چه صاحب قصد است . او قصد مسافرت دارد ولی مقصد و مقصودش روشن نیست .
گاهی آدمی بدون هیچ قصدی چمدان مسافرتش را می بندد و از خانه بیرون می آید و پیاده یا سواره به سویی حرکت می کند . چنین انسانی یا گرفتار است یا دچار فراموشی شده است . اگر هم انسانی عاقل باشد ، دست کم آدمی بی کار و پوچ گراست و در شریعت نیز چنین شخصی مسافر شرعی دانسته نمی شود ، از این رو نمازش را باید تمام بخواند .
آدمی بدون داشتن قصد ، نیت ، انگیزه و هدف مشخص ، هرگز راه به جایی نمی برد ؛ به همین جهت امیرالمؤمنین علیه السلام در بیانی نورانی می فرماید :
المتعبّد علی غیر فقه کحمار الطاحونة یدور و لا یبرح .1
عبادت گر بدون فقه ( بی دانش) مانند الاغ و اسب آسیابی است که همچنان به دور خویش می چرخد ، ولی هرگز به جایی راه نمی برد و همیشه در سر جای نخست خود می باشد .
پی نوشت :
1 – بحارالانوار ج 1 ص 208 حدیث 10 .
2 – یاد داشت از دروس استاد نکونام حفظه الله .
نیت و عمل :
و انته بنیتی الی احسن النیات و بعملی الی احسن الاعمال.
خدایا – نیت مرا در زمره ی بهترین نیات و عمل مرا از جمله ی بهترین اعمال قرار ده .
(دعای مکارم الاخلاق )
بعد از ایمان و یقین بهترین چیز حسن نیت انسان است همین حسن نیت است که او را به مقامات عالیه نائل می گرداند و افعال و کردارش را مرضی خدای متعال قرار می دهد تا سعادت ابدی خویش را کسب نماید . از این جهت رابطه ی مستقیم و تنگاتنگی میان کار و نیت وجود دارد ؛ به گونه ای که هیچ کاری بدون نیت ، فعلیت نمی بابد .
امام سجاد علیه السلام :
لا عمل الا بالنیة ؛1
هیچ کرداری بدون نیت و قصد اعتباری ندارد .
پی نوشت :
1 - وسائل الشیعه، ج 1، طبع آل البیت، حدیث 1، ص 46 .
رابطه نیت با عمل 2
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است :
نیة المؤمن خیر من عمله و نیة الکافر شر من عمله و کل عامل یعمل علی نیته .1
نیت مؤمن بهتر از عمل اوست و نیت کافر بدتر از عملش می باشد و هر کسی بر پایه ی نیت و شاکله ی وجودی اش رفتار می کند .
در این روایت ، رسول خدا صلی الله علیه و آله مؤمن و کافر را در اصل داشتن نیت شریک دانسته است ، با این تفاوت که نیت کافر ، لحاظ غیری و دوری و بی بهره گی از حق دارد ؛ از این رو شرّ است ، ولی نیت مؤمن ، لحاظ حقّی و قرب و وصال به حق دارد و خیر است .
منظور از نیت حسن همان نیت خالص است و نیت خالص ، همان قصد و اراده ی قربی عمل است و منظور از عمل حسن ، عمل خالص است که ظهور خارجی و فعلی چنین قصد و اراده ای است ؛ بنا بر این منظور از نیت و عمل خالص ، نیت و عمل قربی است .2
پی نوشت :
1 – اصول کافی ج2 باب نیت ح 1 ص 84 .
2 – صحیفه عشق ص110 و 111 آیت الله نکونام .
معنای نیت ، اقسام نیت
نیت در لغت مطلق قصد است .
نیت در اصطلاح عبارتند از اراده ی ایجاد فعل بر وجهی که مؤمن شرعاَ مأمور به آن شده است .
اقسام نیت :
به اعتبار غایت و هدف بر سه قسم تقسیم می گردد :
1 - نیت قبیح ( فاسد ) :
مانند نیت اهل نفاق و شقاق و ریاء در امور دنیوی - این قبیل نیات در راستای متابعت از هوای نفس و پیروی از نفس امّاره و پرستش شهوت بوده و از نظر شرع مذموم است .
2 - نیت حسن (خوب) :
غایت چنین نیتی در امور اخروی است مانند نیت ثواب و دخول در بهشت و فرار از عقاب و سقوط در جهنم .
3 - نیت احسن (خوب تر ):
غایت چنین نیتی نه امور دنیویست و نه امور اخروی بلکه خالص وجه الله است نه غیر خدا . به این قسم نیت صادقه نیز تعبیر می شود .1
پی نوشت :
1 - با الهام از مباحث کتاب نور الآفاق در شرح دعای مکارم الاخلاق صحیفه سجادیه - اثر مرحوم حسین ابن محمد باقر اصفهانی مشهور به ذو علم ره - چاپ سنگی .
نظرات شما عزیزان: